Памятка по культуре питания школьников/Мектеп оқушыларының тамақтану мәдениетіне арналған нұсқаулық

Мектеп оқушыларының тамақтану мәдениеті туралы ескертпе

Тамақтану деген не?
Тамақтану — бұл организмде қоректік заттарды қабылдау және сіңіру процестерінің жиынтығы, оның арқасында организмнің қалыпты қызметі мен денсаулықтың сақталуы қамтамасыз етіледі.

Рационалды, немесе дұрыс тамақтану — бұл тамақтанудың сондай түрі, оның нәтижесінде адам денсаулығы нығаяды, физикалық және рухани күші артады, аурулардың алдын алу және емдеу жүзеге асады. Қысқасы, рационалды тамақтану — бұл сау тамақтану.

Білім жасындағы бала күніне 2000 килокалориядан астам энергия жұмсайды. Балалық шақта сау тамақтану тек энергия көзі ғана емес, сонымен қатар жылу көзі болып табылады және баланың ағзасын қолайсыз әсерлерден қорғайды.

Мектеп оқушысының толыққанды тамақтануы үшін не қажет?

Алдымен, тамақтану:

• Организмге қажетті заттар — ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералды заттар, дәрумендер, су жеткілікті мөлшерде және белгілі қатынаста болуы керек.

• Түрлендірілген, яғни өсімдік және жануар тектес өнімдерден тұруы қажет.

• Сапалы болуы тиіс — зиянды қоспалар мен ауру тудыратын микробтарды қамтымауы керек.

• Мөлшері мен калориясы жеткілікті, тоқтық сезімін туғызуы керек.

Толыққанды, теңгерімді тамақтану рационында негізгі қоректік заттар — ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералды заттар және дәрумендер болуы тиіс.

Негізгі қоректік заттардың сипаттамасы

Ақуыздар — ерекше маңызды, себебі оларсыз ағзадағы негізгі органдар мен тіндердің құрылымы жасалмайды. Ақуыздарды басқа қоректік заттар алмастыра алмайды. Ақуыздардың жетіспеушілігі мидың жұмысын және иммундық жүйені әлсіретеді.

Жануарлық ақуыздар құрамында алмастырылмайтын аминқышқылдары бар және тек жануар тектес өнімдерде болады.

Өсімдік ақуыздары нан, жарма, көкөністерде кездеседі. Балалардың тамағында жануарлық ақуыздардың үлесі 75%, ал өсімдік ақуыздарының үлесі 25% болуы тиіс.

Майлар — энергия көзі, зат алмасуға қатысады, иммунитетті қалыптастырады.

Көмірсулар — негізгі энергия көзі, ақуыздар мен майлардың сіңуіне ықпал етеді.

Су — өмірлік процестер үшін өте маңызды. Балаларға күніне шамамен 1,5 литр су қажет.

Минералды заттар

Денсаулық пен түрлі тағамсыз минералды заттарсыз ойлау мүмкін емес. Олар — кальций, фосфор, магний, темір, калий және натрий. Бұл заттар барлық жасушалар мен тіндердің құрамында болып, зат алмасуға қатысып, ферменттердің қызметін арттырады.

Дәрумендер

Күніне жеткілікті мөлшерде барлық дәрумендер болуы қажет. Дәрумендер ағзадағы биохимиялық реакциялардың дұрыс өтуі, қоректік заттардың сіңірілуі, жасушалар мен тіндердің өсуі мен қалпына келуіне қажет. Көкөністер, жемістер, жидектер дәрумендер мен минералды тұздарға бай.

Мектеп оқушыларының рационалды тамақтануының негізгі қағидалары:

• Қоректік заттардың (ақуыздар, майлар, көмірсулар) оңтайлы қатынасы.
  Ақуыздар — шамамен 14%, майлар — 31%, көмірсулар — 55% калория мөлшерінен тұруы керек.
  Алмастырылмайтын компоненттердің мөлшері: жануарлық ақуыздар — 60%, өсімдік майлары — күнделікті мөлшердің 20-30%-ы.

• Күні бойы оқушылар үшін тамақтанудың ең оңтайлы режимі — 4 рет тамақтану, тамақ арасындағы интервал 3,5–4 сағат. Түнде ұйықтар алдында кешкі ас ұйықтар алдында кемінде 3 сағат бұрын қабылдануы тиіс.

• Оқушының таңғы асы — күнделікті қажеттіліктің 20%-ы, түскі ас — 35%-ы болуы керек.

Неліктен дұрыс тамақтану маңызды?

• Денсаулықты сақтап қалуға,

• Созылмалы аурулардың қаупін азайтуға,

• Физикалық және рухани белсенді болуға мүмкіндік береді.

Құрметті оқушылар!

Есіңізде болсын! Тамақтануыңыз қаншалықты дұрыс және сапалы ұйымдастырылғанына байланысты сіздің денсаулығыңыз, көңіл-күйіңіз, еңбек қабілетіңіз және оқу сапаңыз, сондай-ақ мұғалімдер мен ата-аналармен қарым-қатынасыңыз анықталады!

Мектеп асханасындағы мінез-құлықтың негізгі ережелері:

• Тамақтанар алдында міндетті түрде қолды жуу керек.

• Асханаға асықпай, итермелей жүрмей өту керек.

• Үстелге тыныш және ұқыпты отырып алу қажет.

• Үстелде тік отыру, сәл алға еңкейіп тамақ жеу ұсынылады.

• Тамақты мұқият, асықпай шайнау керек.

• Үстелден тұру да ұқыпты әрі дыбыссыз болуы тиіс.

• Асхана үстелдеріне рюкзактар, оқу құралдары, дәптерлерді қоюға болмайды.

• Асхана тазалығын сынып жетекшісі мен кезекші мұғалім бақылауда ұстайды.

• Оқушылар тамақ ішкенде тамақтану мәдениетін сақтауы тиіс:

  • ыстық тағамдарды абайлап жеу, күйіп қалмау;

  • ас құралдарын дұрыс қолдану, жарақат алмау;

  • лас ыдысты жуғышқа тапсыру;

  • тамақтан соң асхана қызметкерлеріне алғыс айту.